Jan Bułat
"Zespół teatralny Koła
Młodzieży w Szczytnikach, lata 1924 - 1957"
[ artykuł ze zbiorów
prywatnych p. Anny Wcisło ze Szczytnik ]
We wsi
Szczytniki gmina Gdów działał z przerwami w latach 1924 - 1957 zespół teatru
amatorskiego Koła Młodzieży.
Przygotował w tym czasie
ponad 30 przedstawień, które odegrał ponad 40 razy, a obejrzało je w sumie
ponad 5 tysięcy ludzi
na wsi. Jego działalność
ustała, gdy do wiejskich domów dotarły radio i telewizja.
Zainteresowanie teatrem amatorskim w Szczytnikach pochodzi z
działalności - w początkach XX wieku - Kółek Rolniczych
iTowarzystwa Szkół Ludowych ( TSL ).
W lutym 1920 r. i marcu
1921 r. staraniem Małopolskiego Towarzystwa Rolniczego i Małopolskiego Związku Młodzieży
Wiejskiej odbyły się w Krakowie bezpłatne kursy dla reżyserów teatrów
włościańskich.
Uczestnicy tego kursu
rekrutowali się z Kół Młodzieży Wiejskiej i Kółek Rolniczych.
W 1907 r. bocheńskie Koło TSL im. Marii Konopnickiej jako jedno z
pierwszych w kraju podjęło próbę stworzenia teatru
włościańskiego, w którym
aktorami byli włościanie i włościanki.
Syn pochodzącego ze
Szczytnik Klemensa Skiminy, nauczyciela w Pcimiu - Stanisław
Skimina, w latach 1911 - 1913
jako profesor Gimnazjum w
Bochni ( po II Wojnie Światowej, profesor filologii klasycznej UJ w Krakowie
) był działaczem Koła
TSL im. M. Konopnickiej w
Bochni. W tutejszej okolicy przed I Wojną
Światową, gdy Polska była pod zaborami, z okazji Obchodów Narodowych
Rocznic
zorganizowano
przedstawienia w Chełmie, Chrości (części Staniątek), Gdowie, Grodkowicach (w
ochronce), w Niegowici i Stanisławicach.
O początkach działalności zespołu teatralnego koła Młodzieży w
Szczytnikach gmina Gdów wiemy ze skromnych zapisów
w kronice szkoły w
Szczytnikach i opowiadań uczestników tej działalności - Janiny Urbanowej,
Ludwika Urbana,
Julii Bułat - Skiminowej,
Adeli Urban - Żupnikowej i Mieczysława Franciszka Strojka.
SCENA ROZBIERALNA
W kronice szkoły w Szczytnikach, rok szkolny 1926 - 27 zapisano :
"W czasie wakacji 1926 r. stanęła scena staraniem
tutejszego Koła Młodzieży
za cenę 450, - zł. Scena jest rozbieralna, malowana w dwóch zmianach
dekoracji.
Scena owa znajduje się w
budynku szkolnym, przechowywana z braku miejsca na strychu".
Jedna dekoracja przedstawiała wnętrze mieszkania, druga ogrodowy
pejzaż. Składała się z 10 kulis z płótna na drewnianych ramach. Na kulisach
frontonu sceny u góry nad kurtyną był napis : "Oświata ludu, dokona
Cudu", rok : "1926" oraz skrót ;
TSL. Kurtyna z czerwonego płótna z namalowanym wielkości 1 m godłem państwa -
orzeł biały w złotej koronie, wokół napis :
"Wolność - Równość - Niepodległość". podłoga sceny o wym. 2,5 x 4,6
m.
Oświetlenie sceny i sali
- lampami naftowymi.
Scenę i kurtynę malował
bocheński malarz artysta Marcin Samlicki - krewny nauczycielki,
później kierowniczki szkoły
w Szczytnikach - P. Kazimiery
Samlickiej - Łysakowej.
M. Samlicki w tym czasie przez
ponad 10 lat przebywał we Francji. W lecie 1926 r. przebywał w rodzinnej
Bochni.
przed wyjazdem do Francji
współpracował w działalności TSL w Bochni.
Namalowane napisy na
kurtynie pochodzą z haseł Rewolucji Francuskiej, na frontonie sceny
"Oświata ludu,
dokona Cudu" - to
hasło na Walne Zgromadzenie członków Koła TSL im. M. Konopnickiej w Bochni dn. 16 marca 1910 roku.
Niestety, scena ta w czasie budowy obecnego Domu Strażaka w 1979 r.
zginęła, a kurtynę ze względu na namalowane na niej treści - w 1949 r.
skonfiskowali funkcjonariusze UB w Bochni.
DZIAŁALNOŚĆ W
LATACH 1924 - 1934
W okresie tym przygotowano i odegrano z dużym powodzeniem jasełka
Lucjana Rydla "Betlejem Polskie", sztuki ludowe W.L.
i "Śluby
rybackie" ; Konstantego Turskiego "Krowoderskie zuchy" i inne. Skład zespołu : Julia Bułat - Skiminowa, Stanisława Kołos - Klaperowa, Maria Kołos - Lasoniowa, Maria Kołos - Skiminowa, Adela Urban - Żupnikowa, Stanisław Bułat, Andrzej Kołos, Leopold Kołos, Eugeniusz Strojek, Ludwik i Piotr Urban, Czesław i Leon Wcisło i inni.
DziałalnoŚć zespołu rozpoczęła Olimpia Jelonkówna - nauczycielka
kierujĄca szkołĄ w Szczytnikach (pochodziła z Niegowici) i młody
miejscowy gospodarz - Czesław Wcisło z zespołem Koła Młodzieży Wiejskiej
w Szczytnikach.
W 1925 r. kierownikiem szkoły w Szczytnikach został Józef Łysak,
który w latach 1925 - 28 owocnie współpracował z Kołem Młodzieży w organizowaniu
przedstawień. Pod jego opieką poziom przedstawień wydatnie się podniósł. Na przedstawienia do Szczytnik
przyjeżdżali widzowie z bliższej i dalszej okolicy, a nawet z Krakowa. Julia Bułat - Skiminowa wspomina, jak doręczała dziedzicowi w
Grodkowicach - P. Żeleńskiemu, zaproszenie na przedstawienie "Królowa
przedmieścia". Dziedzic zaproszenie przyjął, pogratulował młodzieży w
Szczytnikach
przygotowania ambitnego
przedstawienia, przeprosił, że nie będzie obecny na przedstawieniu i
przekazał dla zespołu
odpowiednią kwotę.
Gdy w roku 1928 Józef Łysak zaangażował się w działalnośc BBWR,
zerwana została współpraca. Koło Młodzieży Wiejskiej
"Znicz"
przestało urządzać przedstawienia w szkole. Wystawiali je w niewykończonym
domu Wincentego Wcisło,
s. Mateusza w Szczytnikach. W
przygotowaniu przedstawień pomagała Janina Urbanowa, która wkrótce
przeszła na emeryturę. Józef i Kazimiera
Łysakowie z dziatwą szkolną i grupką młodzieży urządzali w szkole r
ocznicowo -
okolicznościowe przedstawienia i akademie.
DZIAŁALNOŚĆ W LATACH 1945 - 1950
Zespół teatralny w Szczytnikach od listopada 1945 r. do lipca 1948 r.
pod patronatem Koła Młodzieży Wiejskiej "Wici", od 22 lipca 1948 r. pod patronatem
Koła Wiejskiego ZMP w "wiciowym" składzie urządził takie
przedstawienia : jasełka L. Rydla "Betlejem polskie",
(1945 r. - Szczytniki, 1947 r. - Szczytniki, Targowisko, 1949 r. -
Szczytniki) ; sztuki ludowe
W. L. Anczyca "Łobzowianie" (1946 r. - Szczytniki, Marszowice) i
"Chłopi arystokraci" (1946 r. - Szczytniki, Targowisko) ;
wodewile k. Krumłowski
"Królowa przedmieścia" (1946 r. - Szczytniki, Brzezie, Szarów,
Targowisko), "Śluby rybackie" (1947 r. - Szczytniki, Targowisko) ;
K. Majeranowski "Muchy kleparskie" (1948 r. - Szczytniki, Brzezie,
Targowisko) ;
komedie "Mundur swatem"
(1947 r. - Szczytniki, Targowisko) ; M. Bałucki "Grube ryby" (1948
r. - Szczytniki, Brzezie),
"Magda" (1949
r. - Szczytniki, Targowisko), Helena Choińska "Znajdziesz w polu mój
grób" (1947 r. - Szczytniki, Targowisko) ; jasełka (1948 r. -
Szczytniki). Skład zespołu : Maria Bułat - Kołosowa, Daniela Lasoń - Rudkowa (do 1947 r.), Janina Skimina - Radwańska (do 1947
r.), Anna Sobór - Fitowa, Aleksandra Strojek - Bułatowa, Genowefa Wcisłówna, Bolesław Bielski, Józef, Marian, Stanisław Bułat, synowie
Andrzeja, Stanisław Bułat, syn Piotra nr 134, Jan Bułat, syn Piotra nr 122, Jan Bułat, syn Aleksandra, Piotr Kołos, Stanisław Kołos, Mieczysław i Stanisław Lasoń, synowie
Marcelego (do 1947 r.), Józef Siuda, Zdzisław Skimina, Mieczysław F. Strojek, Franciszek Wcisło, syn Franciszka, Jan i Stanisław Wcisło, synowie
Juliana Jan Wcisło, syn Marcina. "Betlejem polskie" i "Łobzowianie" zespół
wystawił w szkole we współpracy z kierownikiem szkoły Edwardem Kuszlikiem.
Wiosną 1946 r. z
powodów finansowych współpraca została zerwana.
Koło M.W. "Wici" zorganizowało w budynku
"mleczarni" własną salę teatralną, gdzie zabudowano wspomniana
scenę
rozbieralną. Doradcą
zespołu była Janina Urbanowa. w swoim mieszkaniu w Szczytnikach przy
pianinie uczyła członków
zespołu śpiewu, pomagała
jej córka Krystyna. Tło muzyczne przedstawień wykonywał na harmonii
miejscowy muzykant
Stanisław Wcisło -
Ciemny. Był zwyczaj śpiewania po przedstawieniu ludowych i patriotycznych
pieśni. Szczytnicki zespół Koła "Wici" śpiewał :
hymn ZMW RP "Wici" - "Do niebieskich pował" lub pieśni
Batalionów Chłopskich "Do boju o Polskę Ludową" albo pieśń Armii
Krajowej - 'o Boże, skróć ten miecz". Koło M.W. "Wici"
udzielało gosciny w swojej sali
teatralnej zespołom teatralnym
Kół M.W. "Wici" z okolicznych wsi : Dąbrowa, Surówki, Szarów i
Targowisko, zespołom KSM
parafii Brzezie i
zespołowi Koła ZWM z Brzezia.
DZIAŁALNOŚĆ
W LATACH 1951 - 1957
UrzĄdzono we własnej sali teatralnej w budynku mleczarni następujące
przedstawienia : A. Fredro "Pan Jowialski" (1951 r. - Szczytniki, 1953 r. -
Szczytniki, Cichawa, Słomiróg, Szarów), "Damy i huzary" (1953 r. -
Szczytniki) ; J. Bliziński
"Pan Damazy"
(1954 r. - Szczytniki) ; T. Hołuj "Dom pod Oświęcimiem" (1954 r. -
Szczytniki) ; K. Korcel "Dom na Twardej"
(1954 r. - Szczytniki) ;
J. Korzeniowski "Karpaccy górale" (1955 r. - Szczytniki, Niegowić)
; L. Rydel "Betlejem polskie" (1956 r. - Szczytniki), "Mundur
swatem" (1952 r. - Szczytniki), "Wojskowa kuracja" (1953 r. -
Szczytniki) i "Bosa królewna"
(1957 r. - Szczytniki,
Brzezie). Skład zespołu : Janina Bułatówna, c. Władysława, Józefa Bułat - Szczurkowa, Stanisława Janik - Bułatowa, Zofia Janik - Sztucka, Daniela Klaperówna, Stanisława i Zofia Malotówny ze
Świątnik, Melania Sądlówna, Danuta Skimina - Stawarzowa, Kazimiera Strojek - Skiminowa, Stanisława Wcisło - Prochwinowa, Eugeniusz Bułat, s. Stanisława, Kazimierz Bułat, Stanisław Bułat, s. Jakuba, Jan Dzierzbiński, Józef Gaj, Antoni Skimina, Jerzy Sobór, Stanisław Sochacki, Antoni Stawarz, Ferdynand Strojek, s. Ludwika, Józef Strojek, s. Szczepana, Józef Wcisło, s. Henryka, Stanisław Wcisło, s. Piotra i inni.
Na początku tego okresu zespół teatralny Koła ZMP wspierały Janina
Urbanowa i Mieczysława Kuszlik.
Po ich wyjeździe na stałe
ze Szczytnik w latach 1953 - 56 zespołem opiekowała się Michalina
Koziejowska z Bochni,
nauczycielka szkoły w
Szczytnikach, m.in. pomagała w zakresie dekoracji i scenografii.
Zespół teatralny w Szczytnikach zakończył swoją działalność pod
patronatem Koła M.W. "Wici" wystawieniem jasełek
"Betlejem
polskie" w grudniu 1956 r. i wodewilu "Bosa królewna" wiosną
1957 roku.